Glukoza jest cukrem prostym znajdującym się w pełnowartościowym pożywieniu. W dużej ilości występuje w węglowodanach – pełnoziarnistych kaszach, makaronach, ryżu i mące, słodkich warzywach i w większości owoców. Znaleźć ją można również w miodzie. Jest głównym paliwem dla organizmu, zasila komórki ciała, które dzięki niej wytwarzają energię niezbędną dla pracy mózgu, mięśni i narządów wewnętrznych. Po spożyciu posiłku część glukozy, uzyskanej w procesie trawienia, wykorzystywana jest w trybie natychmiastowym – insulina wytworzona przez trzustkę pomaga glukozie przedostać się do komórek, gdzie zostaje spalona i zamieniona na energię. Inna część zostaje zmagazynowana w wątrobie (i w niewielkiej ilości w mięśniach) w postaci glikogenu, wielocukru złożonego z cząsteczek glukozy. Organizm zużywa ten zapas w sytuacji „głodu komórek”, kiedy nie dostarczono jeszcze nowej porcji glukozy wraz z pożywieniem (np. rano przed śniadaniem).

 

Za mało

Niedobór glukozy nazywany jest hipoglikemią. Kiedy komórki ciała nie otrzymują odpowiedniej ilości cukru, nie mogą wytworzyć energii potrzebnej organizmowi do życia. W krótkim okresie czasu w sytuacji braku glukozy trzustka wydziela glukagon – hormon powodujący uwalnianie zgromadzonego w wątrobie wcześniej glikogenu, który rozkładany jest na glukozę, co pozwala uzyskać niezbędną energię. Kiedy jednak zapasy glikogenu wyczerpią się, organizm dla uzyskania energii zaczyna spalać tłuszcze i białka. Jeśli spalamy zbyt wiele tłuszczu, powstaje nadmiar kwasu acetylowego, co prowadzi do kwasicy ketonowej (powstającej najczęściej w przypadku cukrzycy, diet niskowęglowodanowych i głodu). W sytuacji braku tłuszczów zaś spalane zostają białka. W tym przypadku powstaje amoniak, który jest toksyczny dla organizmu.

W przypadku niedoboru glukozy początkowo wystąpić mogą osłabienie, senność, spadek koncentracji, uczucie głodu i bóle głowy (wynik niedożywienia mózgu, który w przeciwieństwie do innych komórek nie potrafi czerpać energii z rozpadu tłuszczy i białek i potrzebuje ciągłego dostępu do glukozy), a w skrajnych przypadkach utrata świadomości, śpiączka i śmierć (komórki, które nie otrzymują pożywienia obumierają) Przyczynami hipoglikemii mogą być cukrzyca, intensywny wysiłek fizyczny (zużywający zapasy glikogenu zgromadzonego w wątrobie i mięśniach), nieodpowiednia dieta (jedzenie dużej ilości cukrów prostych – głównie słodyczy i dosładzanych produktów wysoko przetworzonych powoduje szybki wzrost poziomu cukru we krwi, pociągając za sobą wytworzenie dużej ilości insuliny. Insulina z kolei szybko obniża glukozę zazwyczaj do poziomu niższego, niż przed spożyciem rafinowanego pożywienia), spożycie dużej ilości alkoholu na pusty żołądek, głodzenie się lub ubogie posiłki, niektóre leki lub inne choroby.

 

Za dużo

Nadmiar glukozy nazywa się hiperglikemią. Zbyt duża ilość cukru zamieniana jest na tłuszcz, co prowadzi do otyłości. Zbyt duża ilość tłuszczu z kolei uniemożliwia efektywne wchłanianie glukozy przez komórki i jej zamianę na energię, co wywołuje jednocześnie stan niedożywienia na poziomie komórkowym i stan nadmiaru cukru we krwi. Trzustka reaguje na ten nadmiar produkując zwiększone dawki insuliny, której zadaniem jest obniżenie wartości cukru. Jeśli sytuacja taka trwa zbyt długo trzustka staje się niewydolna i zachodzi potrzeba podawania insuliny z zewnątrz. W taki sposób rozwija się cukrzyca typu II. Długotrwały stan zwiększonego poziomu cukru we krwi może również uszkodzić układ krwionośny.

Głównymi objawami hiperglikemii są wzmożone pragnienie i częste oddawanie moczu – organizm próbuje w ten sposób usunąć nadmiar glukozy. Jeśli stan ten utrzymuje się zbyt długo, może prowadzić do niewydolności nerek. Inne objawy to bóle głowy, trudności z koncentracją, zmęczenie, utrata masy ciała z jednoczesnym wzrostem poziomu cukru we krwi. Przyczynami hiperglikemii może być nieprawidłowe odżywianie – zbyt duża ilość spożywanych produktów zawierających tłuszcze i cukry proste (słodycze, owoce, pokarmy wysokoprzetworzone, zawierające utwardzone tłuszcze roślinne i cukier oraz jego zamienniki, słodzone napoje) i zbyt obfite posiłki, niektóre choroby i leki, brak ruchu, stres.

 

Indeks glikemiczny

Osoby chore na cukrzycę powinny pilnować aby ilość spożywanego cukru nie była zbyt wysoka. Ich organizm nie będzie mógł bowiem poradzić sobie z jej poprawnym wchłonięciem. Do określania zawartości cukru w pokarmie służy indeks glikemiczny. Wskazuje on wzrost poziomu cukru we krwi po upływie dwóch godzin od posiłku. Określany jest osobno dla każdego produktu. Dzięki niemu chorzy mogą kontrolować zjadaną ilość cukrów.
Nie wszystkie zjadane produkty mają taki sam wpływ na poziom cukru we krwi. Niektóre węglowodany są bardzo szybko przyswajane przez organizm, innym zajmuje to kilka minut lub godzin. Węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym szybko podnoszą ilość cukru, a te o niskim indeksie robią to wolniej.
Aby móc w pełni wykorzystać możliwości, jakie daje indeks glikemiczny można stworzyć własny spis pokarmów, które podnoszą nam cukier. W tym celu trzeba zmierzyć i zanotować wartość glukozy we krwi po zjedzeniu jednego produktu. By otrzymać wiarygodne wyniki każdy produkt powinien zostać spożyty w takich samych warunkach (na czczo i w takiej samej ilości).
Przykładowy indeks glikemiczny znajdziesz poniżej:

Źródło: indeks.glikemiczny.pl

 

Jaka ilość glukozy jest odpowiednia?

Prawidłowa ilość glukozy we krwi wynosi 70 – 90 mg/dl na czczo i 140-150 mg/dl po posiłku. Nie jest to jednak stała wartość, bowiem wysokość poziomu cukru zależy od różnych czynników (np. wiek, ilość zażywanego ruchu, jakość spożywanego pożywienia, spożycie alkoholu, niektórych lekarstw, a także stres). Około trzydziestego roku życia dopuszczalna prawidłowa wartość cukru we krwi nieznacznie się zmniejsza, by później odrobinę zwiększać się co każde 10 lat. Skąd więc wiedzieć, czy spożywa się odpowiednią dla siebie ilość glukozy? Ilość energii jaka produkowana jest przez organizm zależy od jej zapotrzebowania. Jeśli dużo się ruszasz lub czeka Cię intensywny wysiłek intelektualny to potrzebujesz wiecej jedzenia, aby móc wytworzyć większą ilość energii potrzebną dla prawidłowego funkcjonowania. Z kolei jeśli prowadzisz siedzący tryb życia i nie zajmuje Cię zbytnio praca intelektualna to ilość przyjmowanego jedzenia powinna być mniejsza, między innymi dlatego, że nadmierna ilość cukru dostarczana organizmowi zamiast na energię zamieniana jest na tkankę tłuszczową. Ponadto nieustannie zwiększony poziom glukozy we krwi może powodować uszkodzenia układu krwionośnego i choroby z nim związane: nadciśnienie, miażdżycę, zawał serca, udar mózgu. Przed wsadzeniem kolejnego ciasteczka do buzi dobrze się więc zastanów czy jest Ci ono faktycznie potrzebne.

 

Chcesz wiedzieć więcej? Sprawdź:

Insulina. Nasz cichy zabójca … czyli żegnaj cukrzyco! – Thomas Smith